Ad Angelos Custodes

Sancti Angeli Custodes nostri, deféndite nos in prœlio ut non pereamus in tremendo iudício.

Do Aniołów Stróżów.

Święci Aniołowie Stróżowie nasi, obrońcie nas w walce, byśmy nie zginęli na straszliwym sądzie.

Kiedy Escrivá ułożył pierwszą wersję Preces w 1930 roku, antyfona Magnificat z Drugich Nieszporów święta Świętych Aniołów Stróżów, które obchodzono 2 października, brzmiała następująco: Sancti Angeli, custódes nostri, deféndite nos in prælio, ut non pereámus in treméndo juidicio^[1]. Formuła ta została wybrana, z niewielkimi różnicami, jako anaklesis wezwania do Aniołów Stróżów.

Formularz poświęcony Świętym Aniołom Stróżom powstał prawdopodobnie w Hiszpanii w XV w^[2]. Włączenie go do powszechnego kalendarza rzymskiego nastąpiło w 1670 r., choć już w 1608 r. Paweł V (1550-1621), na prośbę Ferdynanda II Habsburga (1578-1637), zezwolił na celebrowanie tego święta na całym terytorium cesarstwa^[3].

Jeśli chodzi o antyfonę Sancti Angeli, custódes nostri, jej pochodzenie odnajdujemy w adaptacji responsorium poświęconego świętemu Michałowi Archaniołowi. Jeden z najwcześniejszych zapisów tego responsorium znajduje się w Disciplina farfensis z XI wieku. Responsorium jutrzni tego święta brzmi następująco: Sancte Michael archangele, defende nos in prælio. Patris. Versus, Ut non pereamus in tremendo iudicio^[4]. Prośba Sancte Michael defende nos in prælio ut non pereamus in tremedo iudicio zyska uznanie i przejdzie do innych formularzy^[5]. Jej najbardziej stabilną pozycją będzie werset alleluja w mszach poświęconych archaniołowi Michałowi (18 marca i 29 września)^[6].

Historyczny kontekst nabożeństwa, w którym formuła ta została rozpowszechniona, odpowiada nowemu kontekstowi nabożeństwa do świętego Michała, typowemu dla środowisk monastycznych począwszy od XI wieku^[7]. Koncepcja życia monastycznego jako życia walki (prælium) przeciwko szatanowi prowadziła do przywoływania patronatu księcia niebiańskiej milicji nie tyle w celu zagwarantowania pokoju i dobrobytu chrześcijańskiego imperium - to był najbardziej tradycyjny wątek nabożeństwa do świętego Michała w pierwszym tysiącleciu - ale raczej w celu wypełnienia tej szczególnej misji walki przypisanej każdemu klasztorowi. Życie monastyczne, jako wyraz życia anielskiego na ziemi, zostało powołane do udziału w walce z Ap 12, 7 (Vg): factum est prælium magnum in cælo. Michael et Angeli ejus præliabantur cum dracone.

Z drugiej strony, wyrażenie tremendo iudicio, nieobecne w tekście Wulgaty, nawiązuje do funkcji świętego Michała podczas Sądu Ostatecznego. Wyrażenie odnoszące się do sądu eschatologicznego, ale bez odniesienia do świętego Michała, pojawia się już u autorów z VI wieku^[8]. W związku z ochroną, jaką święty Michał zapewnia przed diabłem w tym decydującym momencie, znajdujemy je w XI wieku, ponownie w kontekście monastycznym^[9]. W tym kontekście rozpowszechniła się ikonografia świętego Michała jako psychopompa (niosącego dusze zmarłych na sąd Boży) i ważącego dusze na wadze (metafora sądu). Tekst Preces tchnie tym teologicznym i pobożnościowym kontekstem. W swoim kazaniu święty Josemaria powtarza eschatologiczne napięcie związane z ochroną aniołów stróżów^[10].

Rozpowszechnienie modlitwy do świętego Michała Sancte Michael Archangele, defende nos zostało potwierdzone przez 300 dni odpustu, które dekret Świętej Kongregacji Odpustów i Świętych Relikwii z 19 sierpnia 1893 roku przyznał wszystkim, którzy odmawiali ją pobożnie codziennie przez miesiąc^[11]. W modlitwie do świętego Michała, którą Leon XIII dodał w 1886 roku do modlitw po Mszy Świętej, aby wzywać anielskiej opieki dla Kościoła, ponownie znajdujemy wyrażenie „defende nos in prælio”^[12]. Dlatego antyfona Sancti Angeli, custódes nostri zawierała w swojej historii wyraźne odniesienie do świętego Michała, które w pewien sposób przygotowuje wyraźną wzmiankę o archaniołach w dodatku do Preces z 1932 roku.

Nie wiadomo, dlaczego święty Josemaria wybrał antyfonę Magnificat na drugie nieszpory święta Świętych Aniołów Stróżów. W każdym razie fakt, że antyfona ta stanowiła część formularza na święto 2 października, datę założenia Opus Dei dwa lata wcześniej, sugeruje znaczenie, jakie święty Josemaría nadał Aniołom Stróżom jako współpracownikom w misji każdego z członków Dzieła. Ten aspekt duchowości Opus Dei wziął swój początek w życiu Założyciela i został oficjalnie włączony do ordo amoris członków Opus Dei wraz z tym wezwaniem do wspólnej modlitwy w Preces.

Zobacz oryginał: JUAN REGO BÁRCENA, Las Preces del Opus Dei: comentario histórico-teológico (SetD 16, 2020, 231-304)   

^[1] BR 1929, Pars Auntumnalis, Die 2 Oct. Ss. Angelorum Custodum, In II Vesperis, Ad Magnif, str. 795. To samo użycie antyfony z niewielką zmianą (qui Deo in cœlis semper assístitis zamiast custodes nostri) pojawia się w Officium votivum de Sanctis Angelis przewidzianym na każde feria II. Oficja wotywne na każdy dzień tygodnia zostały zatwierdzone przez Leona XIII w 1883 roku.

^[2] Pierre Jeunel, Le renouveau du culte des saints dans la liturgie romaine, Roma, C.L.V. - Edizioni Liturgiche, 1986, str. 192-193.

^[3] Polycarpus Radó, Enchiridion liturgicum complectens theologiæ sacramentalis et dogmata et leges, t. 2, wyd. 2, Rzym, Herder, 1961, str. 1286-1391.

^[4] Guido Farfensis, Disciplina Farfensis, I, 34, PL:150, 1236C

^[5] Prośba Sancte Michael archangele defendite nos in prœlio będzie rozpowszechniana jako część modlitwy Deus propitius esto. Na temat wykorzystania tej ostatniej modlitwy jako modlitwy skutecznej por. Eamon Duffy, The Stripping of the Altars. Traditional Religion in England c.1400-c.1580, New Haven, London, Yale University Press, 20052, str. 269-272. Popularność tego wezwania do świętego Michała można dostrzec w reskrypcie z 19 sierpnia 1893 r. Świętej Kongregacji Odpustów i Świętych Relikwii, która przyznała sto dni odpustu tym, którzy recytowali antyfonę Sancte Michael, defende nos in prælio, ut non pereamus in tremendo iudicio, por. ASS 26 (1893-1894), str. 183.

^[6] Ten sam werset alleluja pojawia się już w Missale franciscanum regulæ z XIII wieku (por. Missale franciscanum regulæ. Codicis VI.G.38 Bibliotecæ Nationalis Neapolinensis, Marek Przeczewski (red.), Città del Vaticano, Libreria Editrice Vaticana, 2003, n. 2749, str. 478) i przejdzie do wydań Mszału rzymskiego z 1570 roku, por. Missale Romanum. Editio prínceps (1570), Manlio Sodi - Achille Maria Triacca (eds.), Città del Vaticano, Libreria editrice Vaticana, 1998, n. 3276, str. 549. Na temat używania Alleluja przez Benewentyńczyków zob. Luisa Nardini, The Diffusion of Gregorian Chant in Southern Italy and the Masses for St. Michael, w: Suzel Ana Reily, - Jonathan M. Dueck (red.), The Oxford Handbook of Music and World Christianities, Oxford, Oxford University Press, 2016, str. 581-605.

^[7] Por. Andrea Schaller, Der Erzengel Michael im frühen Mittelalter. Ikonographie und Verehrung eines Heiligen ohne Vita, Bern et al., Peter Lang, 2006, str. 218.

^[8] Na przykład Agapit I (489/490-536), zob. Epistolæ, PL 66: 72D); Grzegorz Wielki (540-604), zob. Epistolæ, PL 77: 444A, 694A.

^[9] "Illum te decet præ omnibus venerari et glorificare cultu perpetuo, qui te sub umbra alarum suarum pie fovendo sic defendat in prælio, ne damneris sine me in tremendo iudicio" Chronica monasterii sancti Michaelis Clusini, 1, 22, MGh Scriptores XXX/2, Lipsiæ 1929, str. 959-970, 970.

^[10] „Anioł Stróż towarzyszy nam zawsze jako wyjątkowy świadek. To on w czasie twojego sądu szczegółowego przypomni wszystkie przejawy delikatności, jakie okazałeś naszemu Panu w ciągu całego swego życia. Co więcej: kiedy poczujesz się zgubiony z powodu straszliwych oskarżeń nieprzyjaciela, twój Anioł przedstawi najskrytsze porywy twojego serca — o których może sam zapomniałeś — te dowody miłości składane Bogu Ojcu, Bogu Synowi i Bogu Duchowi Świętemu. Dlatego nie zapominaj nigdy o swoim Aniele Stróżu, a ten Książę Niebieski nie opuści cię ani teraz, ani w tym decydującym momencie”. Josemaría Escrivá de Balaguer, Bruzda, Madryt, Rialp, 2001, nr 693.

^[11] AAS 26 (1893), str. 183

^[12] Giuseppe Pizzoni, De precibus post Missam imperatis, "Ephemerides Liturgicæ" 69 (1955), str. 54-60, 58.